Last Updated on by Sampurna Samachar
ચીને રેર અર્થ મિનરલ્સની નિકાસ પર મૂક્યો પ્રતિબંધ
ભારત પાસે દુનિયાનો પાંચમો સૌથી મોટો રેર અર્થ ભંડાર
(સંપૂર્ણ સમાચાર સેવા)
ચીન અને અમેરિકા વચ્ચે ચાલી રહેલા ટેરિફ વોરમાં એક નવો વળાંક સામે આવ્યો છે. અમેરિકાએ ચીની સામાન પર ૧૪૫% ટેરિફ લાદવાનો ર્નિણય લીધો હતો. જેના વળતા જવાબમાં ચીને અતિ દુર્લભ ગણાતા ખનિજ રેર અર્થ મિનરલ્સ (REM) ની અમેરીકામાં નિકાસ પર પ્રતિબંધ મૂક્યો છે.
આ ખનિજો અમેરિકાની રક્ષા પ્રણાલીઓ, ટેક્નોલોજી અને ઓટોમોબાઈલ ઉદ્યોગ માટે અત્યંત મહત્વપૂર્ણ છે. ચીનના આ પગલાથી બંને દેશો વચ્ચેનું ટેરિફ વોર વધુ તીવ્ર બન્યું છે, કારણ કે ચીને પણ અમેરિકી ઉત્પાદનો પર ૧૨૫% ટેરિફ લગાવ્યો છે.
રેર અર્થ મિનરલ્સ માટે વિશ્વના દેશો ચીન પર નિર્ભર
રેર અર્થ મિનરલ્સ (REM)ને દુર્લભ ખનિજ (REE -રેર અર્થ એલિમેન્ટ્સ) પણ કહેવામાં આવે છે. જે સામાન્ય રીતે પૃથ્વીની સપાટીમાં મળી આવતા ૧૭ રાસાયણિક રીતે સમાન તત્વોનું એક જૂથ છે. આ તત્વોમાં સ્કેન્ડિયમ, યટ્રિયમ, લેન્થેનમ, સેરિયમ, પ્રેઝોડાયમિયમ, નિયોડાયમિયમ, પ્રોમેથિયમ, સેમેરિયમ, યુરોપિયમ, ગેડોલિનિયમ, ટર્બિયમ, ડિસ્પ્રોસિયમ, હોલ્મિયમ, એર્બિયમ, થુલિયમ, યટર્બિયમ અને લ્યુટેશિયમનો સમાવેશ થાય છે. આ ખનિજ અન્ય તત્વો સાથે મિશ્રિત હોવાથી તેને અલગ કરવા અને ઉપયોગ લાયક બનાવવા માટે ખૂબ જટિલ પ્રક્રિયા કરવી પડે છે અને તે પ્રક્રિયામાં ખૂબ સમય લાગે છે.
રેર અર્થ મિનરલ્સનો ઉપયોગ વિવિધ ઉદ્યોગોમાં થાય છે. આ ખનિજો સ્માર્ટફોન, લશ્કરી સાધનો (જેમ કે F-૩૫ જેટ, મિસાઈલો, ડ્રોન), ઇલેક્ટ્રિક વાહનો, પવન ટર્બાઈન, વિમાનના એન્જિન, તબીબી સાધનો, તેલ શુદ્ધિકરણ અને ઇલેક્ટ્રોનિક્સ ઉત્પાદનોમાં વપરાય છે.
ઉદાહરણ તરીકે…૧૭ તત્વોમાંનું એક તત્વ લેન્થેનમનો ઉપયોગ કેમેરા લેન્સ અને લાઈટિંગમાં થાય છે. જ્યારે સેરિયમ તત્વ કારના એન્જિનમાં હાનિકારક ઉત્સર્જન ઘટાડવા માટે કેટેલિટીક કન્વર્ટરમાં વપરાય છે, તથા નિયોડાયમિયમ અને પ્રેઝોડાયમિયમ જેવા તત્વો ઇલેક્ટ્રિક વાહનોની મોટર્સ અને પવન ટર્બાઈનમાં વપરાતા સ્થાયી ચુંબક બનાવવા માટે મહત્વપૂર્ણ છે.
રેર અર્થ મિનરલ્સના ઉત્પાદનમાં ચીન વૈશ્વિક સ્તરે મોખરે સ્થાન ધરાવે છે. ચીન પાસે વિશ્વના રેર અર્થ ખનિજોના ૩૭% ભંડાર છે અને તેણે ૨૦૨૩ સુધીમાં ૨.૪૦ લાખ ટન રેર અર્થ ધાતુઓનું ઉત્પાદન કર્યું હતું. વૈશ્વિક ખનન ઉત્પાદનમાં તેનો હિસ્સો ૬૦% અને પ્રોસેસ્ડ ચુંબક ઉત્પાદનમાં ૯૦% છે. જેથી ચીન પોતાના ઉત્પાદનનો ક્વોટા નક્કી કરે છે અને વિશ્વના મોટા ભાગના દેશોને સપ્લાય કરે છે.
ચીન ઉપરાંત બ્રાઝિલ અને વિયેતનામ પાસે વિશ્વના રેર અર્થ ખનિજોના ૧૮% ભંડાર છે, પરંતુ તેમનું ઉત્પાદન ચીનની સરખામણીમાં ઘણું ઓછું છે. ભારત પાસે પણ દુનિયાનો પાંચમો સૌથી મોટો રેર અર્થ ભંડાર છે, જ્યારે મેડાગાસ્કરમાં પણ આ ખનિજોના ભંડાર છે.
ચીન આ ખનિજોનું સૌથી વધુ ખનન અને પ્રોસેસિંગ કરે છે, જેના કારણે વિશ્વના મોટાભાગના દેશો તેના પર ર્નિભર છે. જોકે હાલની પરિસ્થિતિ મુજબ ચીને સાત દુર્લભ ખનિજ તત્વોને નિકાસ નિયંત્રણ સૂચિમાં મૂક્યા છે. જેનાથી તેને કોણ ખરીદી રહ્યું છે, તેની તપાસ કરી શકે છે અને અમેરિકી સેના પર દબાણ લાવી શકે છે. અમેરિકા રેર અર્થ ધાતુઓનું ઉત્પાદન કરનાર વિશ્વનો બીજો સૌથી મોટો દેશ છે. તેણે ૨૦૨૩માં ૪૩,૦૦૦ મેટ્રિક ટન રેર અર્થ ધાતુઓનું ઉત્પાદન કર્યું હતું.
ટ્રમ્પ પ્રશાસન હેઠળ અમેરિકાએ આયાત પર ર્નિભરતા ઘટાડીને સ્વદેશી ઉત્પાદન પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાનું શરૂ કર્યું છે. ચીનના આ ર્નિણય બાદ અમેરિકા માટે પોતાનું ઉત્પાદન વધારવું જરૂરી બનશે, કારણ કે તેની કંપનીઓને આ ખનિજોની સૌથી વધુ જરૂર છે. ચીનના આ પગલાથી રેર અર્થ મિનરલ્સના બજાર ભાવમાં પણ તીવ્ર ઉછાળો આવવાની શક્યતા છે, જેની અસર વૈશ્વિક સપ્લાય ચેઈન પર પડી શકે છે.
